Aktualności

Kościół w czasie "sede vacante"

Data publikacji: środa, 23-04-2025

Odejście z tego świata do Domu Ojca papieża Franciszka w dniu 21 kwietnia 2025 r. o godz. 7.35 zwraca oczy całego świata ku Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie odbywać się będzie konklawe, czyli tajne zgromadzenie kardynałów, którego celem  jest wybór nowego papieża. To wydarzenie, otoczone tradycją i ścisłymi regułami prawnymi, wzbudza ogromne emocje i zainteresowanie wiernych duchownych i świeckich oraz obserwatorów życia i działalności Kościoła, a także polityki watykańskiej. Jednocześnie uruchamia w Watykanie ściśle określoną sekwencję rytuałów i procedur określonych w konstytucjach apostolskich: Pawła VI z 1975 r. „Romano Pontifici eligendo”  i Jana Pawła II z 1996 r. „Universi Dominici Gregis”, mających zapewnić ciągłość działania Kościoła oraz godne pożegnanie zmarłego papieża Franciszka. Jak zatem wygląda zarząd Kościołem w czasie wakatu Stolicy Apostolskiej (sede vacante), czym jest konklawe, jak przebiega i jakie są jego zasady oraz jak długo może trwać.

O wakacie Stolicy Rzymskiej mówimy, kiedy urząd Biskupa Rzymskiego jest nieobsadzony, co spowodowane zostało obecnie śmiercią papieża Franciszka. W czasie sede vacante zarząd Kościołem należy do Kolegium Kardynałów, a funkcję zwierzchnika Kościoła katolickiego pełni kardynał kamerling, czyli kardynał wyznaczony do administrowania Stolica Apostolską do czasu wyboru nowego papieża. To on, bezpośrednio po stwierdzeniu zgonu papieża i umieszczeniu jego ciała w bazylice św. Piotra, trzykrotnie wymawia jego imię i dotyka czoło srebrnym młoteczkiem, potwierdzając symbolicznie odejście zwierzchnika Kościoła. W przypadku obecnego pontyfikatu jest to kardynał Kelvin Farrell, który ogłosił śmierć papieża i kieruje przygotowaniami do konklawe. 

Podczas wakatu Stolicy Apostolskiej obowiązuje zasada: nihil innovetur – niczego nie należy zmieniać, jednakże tylko w odniesieniu do spraw zwyczajnych i tych, których załatwienia nie można odłożyć, a także do spraw związanych z wyborami nowego papieża. Aż do wejścia na konklawe odbywają się zebrania kardynałów – ogólne, w których uczestniczą wszyscy kardynałowie, oraz partykularne, złożone z kardynała kamerlinga i trzech kardynałów, po jednym z każdego stopnia. Pierwsze załatwiają sprawy ważniejsze, nie cierpiące zwłoki, drugie zaś – sprawy bieżące mniejszej wagi. Kongregacjom ogólnym przewodniczy kardynał dziekan, a w razie jego nieobecności – jego zastępca lub kardynał najstarszy. Z chwilą śmierci papieża ustaje władza sekretarza stan u i kardynałów stojących na czele instytucji Kurii Rzymskiej, z wyjątkiem kardynała kamerlinga, penitencjarza wielkiego, wikariusza generalnego diecezji rzymskiej, którzy nadal mogą załatwiać sprawy zwyczajne. Nie ustaje urząd i władza legatów papieskich.

Słowo „konklawe” pochodzi z łaciny (cum clave – pod kluczem) i oznacza tajne zgromadzenie kardynałów, których zadaniem jest wybranie nowego papieża. Spotykają się oni w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie i przebywają tam do czasu, gdy uda się wyłonić nowego zwierzchnika Kościoła katolickiego. 

Członkami konklawe są kardynałowie poniżej 80. roku życia. Ważną zasadą jest to, że liczba kardynałów nie może przekraczać 120 elektorów, którą wprowadził jeszcze papież Jan Paweł II. Nowego papieża po Franciszku ma jednak wybierać aż 137 kardynałów z ponad 70 krajów świata, a ponad 70 z nich pochodzi spoza Europy (nie wszyscy jednak przybędą na konklawe ze względu na stan zdrowia). 109 purpuratów to mianowani przez papieża Franciszka. To oni oddadzą swoje głosy w skomplikowanym procesie wyborczym. Przebiegać on będzie zgodnie z zasadami określonymi w konstytucji apostolskiej Jana Pawła II „Universi Dominici Gregis”. Jest to kluczowy dokument – swoisty kodeks wyborczy konklawe, który reguluje zasady wyboru nowego papieża. Opisuje on precyzyjnie przysięgę kardynałów, określa kto może głosować, jak przebiega głosowanie, jakie procedury należy zachować, by wybór następcy św. Piotra był zgodny z wolą Kościoła.

Dokładna data konklawe zostaje ogłoszona zawsze po zakończeniu uroczystości pogrzebowych papieża. Kardynałowie – członkowie konklawe winni się zebrać w ciągu 15-20 dni od śmierci papieża. Na początku składają przysięgę zachowaniu ścisłej tajemnicy. Kardynałowie – elektorzy oddają głosy na specjalnych kartach. Każdy kardynał na kartce wpisuje nazwisko swojego kandydata na nowego papieża i wypowiada słowa: "Wzywam na świadka Chrystusa Pana, który mnie osądzi, że swój głos oddałem na tego, o którym – według Boga – uważam, że powinien zostać wybrany". Kartki są następnie zbierane i na ich podstawie trzej sekretarze, wybrani spośród głosujących, liczą głosy – głośno przy wszystkich zebranych. Co ciekawe, nowy papież może być wybrany spoza grona kardynałów. Aby papież został wybrany musi uzyskać 2/3 głosów elektorów. Głosowania odbywają się cztery razy dziennie, a jeśli przez kilka dni nie uda się osiągnąć większości, organizowana jest modlitwa i czas refleksji. Jeśli po 34 głosowaniu nie będzie rozstrzygnięcia, głosować należy na dwóch kardynałów z największą ilością głosów. Mimo to, nadal muszą oni uzyskać 2/3 głosów elektorów. Dokument ten opisuje również sposób sygnalizowania wyniku wyboru za pomocą słynnego białego lub czarnego dymu.  Czarny dym oznacza, że nie dokonano wyboru, natomiast biały dym, to sygnał dla świata, że mamy nowego papieża.

Po osiągnięciu wymaganej większości głosów, a więc dokonaniu wyboru następcy  św. Piotra, nowo wybrany papież przyjmuje imię i zostaje oficjalnie ogłoszony na balkonie bazyliki św. Piotra przez kardynała protodiakona i wtedy padają słowa Habemus Papam.

Nie da się przewidzieć, ile potrwa konklawe. Z Polski w konklawe weźmie udział czterech kardynałów: Konrad Krajewski – jałmużnik papieski, Grzegorz Ryś – metropolita Łódzki, Stanisław Ryłko – archiprezbiter bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie i Kazimierz Nycz – emerytowany metropolita warszawski. 

Czekajmy zatem na biały dym i obwieszczenie światu i Kościołowi nowego następcy św. Piotra.

Tekst: ks. dr hab. Janusz Gręźlikowski, zdjęcie: vaticannews.va